Mỗi vùng quê của tỉnh Thanh đều có những đặc sản riêng mang đặc trưng của vùng đất đó mà nếu được nếm thử qua một lần chắc chắn khiến cho người dùng sẽ lưu luyến, nhớ mãi mùi vị, hương thơm của đặc sản ấy. Với xã Thạch Bình, huyện Thạch Thành cũng có một đặc sản mà thử qua một lần sẽ nhớ mãi, đó là giống lúa nếp hạt cau cổ truyền của địa phương, một giống lúa nếp ngon đặc biệt mà chỉ vùng đất này mới có
Theo tìm hiểu được biết không ai biết giống nếp hạt cau ở đây “ra đời” từ bao giờ chỉ biết giống nếp này đã có từ rất lâu đời là loại giống bản địa của địa phương. Ông Nguyễn Văn Luật, ở thôn Kim Sơn (xã Thạch Bình) cho biết: “Giống lúa này rất kén đất. Nó chỉ thơm, ngon và có mùi vị đặc trưng khi được gieo cấy trên những thửa ruộng ở rìa làng nơi có vệt đất chạy vòng quanh Đồi Nghè của xã ở 3 thôn là Kim Sơn, Long Phương, Án Định. Sự sinh trưởng và phát triển của cây lúa hoàn toàn phụ thuộc vào thiên nhiên nên năng suất thường rất thấp. Trong vùng, nhà nào cũng trồng giống nếp này nhưng chủ yếu chỉ để dùng trong gia đình vào những dịp lễ, tết hoặc làm quà biếu cho khách quý. Giống nếp này khi chín vỏ hạt màu cau khô, khi xát ra hạt gạo tròn, trắng đục. Trong nhà mà nấu xôi bằng thứ gạo này thì mùi thơm đặc trưng bay ra đến tận đầu ngõ. Vì vậy, nó trở thành đặc sản của người dân nơi đây mà cho đến nay vẫn chưa có giống lúa nếp nào có thể vượt qua. Tuy nhiên, khoảng hơn 10 năm về trước, giống lúa này bị thoái hóa nghiêm trọng, năng suất rất thấp.
Theo Ông Lê Minh Khoa – Chủ tịch UBND xã Thạch Bình cho biết bà con trồng lúa nếp hạt cau bị sâu đục thân gây hại rất nặng, Bên cạnh đó, khi lúa chín do cây lúa quá cao nên khi gặp thời tiết bất lợi là dễ đổ ngã, gặp lượng mưa lớn hầu hết diện tích sẽ bị ngập lụt, năng suất thấp, nông dân rất chán nản, không còn tha thiết gieo trồng nếp cái hạt cau. nông dân trong xã đã định bỏ không gieo trồng giống lúa này nữa vì không cho thu hoạch mà chuyển sang trồng giống lúa khác cho năng suất cao hơn. Trước thực trạng nguồn giống lúa quý bị thoái hóa, có nguy cơ cao bị mất nguồn gen, năm 2007 Trường Đại học Hồng Đức đã được tỉnh giao thực hiện đề tài khoa học và công nghệ: “Phục tráng giống lúa nếp hạt cau gieo cấy tại xã Thạch Bình và Thạch Đồng, huyện Thạch Thành, tỉnh Thanh Hóa”.Sau ba năm kiên trì thực hiện phục tráng, đã thu được giống lúa hạt cau nguyên chủng.”. Từ năm 2014 đến nay, xã đã mở rộng diện tích cấy lúa nếp hạt cau lên 64,4ha, năng suất 55 tạ/ha, giá bán từ 1,5 đến 1,8 triệu đồng/tạ lúa khô và ký hợp đồng liên kết bao tiêu sản phẩm với một số nhà hàng, khách sạn như Mường Thanh, Dạ Lan, Công ty Xuất nhập khẩu Lan Hương cho người dân. Với năng suất trung bình 55 tạ/ha, giá bán từ 18.000 – 20.000/1kg tùy thời điểm, nếp cái hoa vàng cho thu nhập cao hơn 2 – 3 lần so với lúa tẻ. Đến nay cả xã luôn duy trì ổn định gần 70ha ha lúa nếp hạt cau/1 vụ với số lượng 38 hộ tham gia sản xuất, trong đó có 8ha được sản xuất theo quy trình VietGap đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Theo kinh nghiệm để lại, nếp hạt cau được trồng duy nhất 1 vụ trong năm, khoảng từ tháng 8 đến tháng 10 , lúa phải cấy trên nền đất nhiều phì nhiêu, ít đường phèn phù hợp với đặc điểm thổ nhưỡng khí hậu của vùng, dù có đem cấy thử nơi khác cũng không cho được loại gạo nếp mới có mùi thơm đặc trưng và có độ dẻo, hạt tròn đầy.
Khi hỏi bà con nông dân, ai cũng hiểu rõ, nói rành rọt từng quy trình trồng lúa hạt cau, từ khâu làm đất đến khâu thu hoạch: Khoảng cách cấy lúa là 20 cm/cây, phải thẳng hàng; 1 cây lúa chỉ được cấy 1 đến 2 thẻ mạ thôi. Từ khi cấy đến khi thu hoạch chỉ phải phun có một lần thuốc trừ sâu vào đúng thời điểm sâu đục thân đẻ trứng mới có hiệu quả. Chi phí bỏ ra một sào lúa khoảng gần 1 triệu đồng, thu về được khoảng 5 triệu đồng. Năng suất cao, chi phí giảm, giá trị lúa bán cao nên bà con trong xã hào hứng trồng lắm.
Sản phẩm gạo nếp hạt cau Thạch bình, Thạch Thành
Để bảo tồn và phát triển giống lúa quý đồng thời xây dựng thương hiệu nếp hoa cau trên thị trường, lãnh đạo xã cho biết đã triển khai cho người dân gieo trồng theo quy trình kỹ thuật, chăm sóc. Toàn bộ quy trình sản xuất được kiểm soát từ các khâu đầu vào, như: Giống, làm đất, bón phân, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật nhất là khâu chọn giống từ vụ trước cho vụ sau. Khi thu hoạch, những bông lúa thuần đẹp, chất lượng tốt nhất sẽ được chính tay người dân lựa chọn, những bông lúa khác lạ được nông dân loại bỏ ngay, vừa để tạo được lúa có độ thuần cao vừa lưu giữ được lâu dài . Đến vụ thu hoạch, sản lượng lúa được HTX dịch vụ nông nghiệp đứng ra làm đầu mối để tiêu thụ, hoặc các thương lái đến thu mua tận nơi. Trong quy trình sản xuất có sự giám sát, kiểm tra định kỳ của Chi cục Quản lý chất lượng nông, lâm sản và thủy sản, Công ty chứng nhận Vietgap, các hộ sản xuất còn được chính quyền xã và chính các hộ giám sát lẫn nhau để bảo đảm chất lượng sản phẩm. Do được áp dụng các khâu kiểm soát nghiêm ngặt nên toàn bộ sản lượng ổn định, chất lượng luôn được giữ vững vì vậy sản phẩm được tiêu thụ với giá ổn định và sản phẩm luôn trong tình trạng khan hàng. Hiện tại sản phẩm đã có mặt ở các siêu thị, nhà hàng, cửa hàng thực phẩm sạch trong tỉnh, là một trong những loại nếp được người tiêu dùng lựa chọn hàng đầu trong bữa ăn để nấu xôi,làm bánh, làm cốm… Tất cả các món được dùng từ gạo nếp cái đều cho chất lượng tuyệt vời vị ngọt đậm đà, mềm dẻo và thơm lừng, có thể bảo quản dài ngày mà không bị lại gạo. Định hướng sắp tới của xã là tiếp tục bảo tồn và phát triển giống lúa nếp hạt cau quý qua việc tăng diện tích lên 100ha, đồng thời phát triển hơn 40ha nếp cẩm cũng là giống quý bản địa của xã. Luôn áp dụng nghiêm ngặt quy trình sản xuất đồng thời tích cực quảng bá thương hiệu sản phẩm qua các phương tiện truyền thông, hội chợ triển lãm, và qua một số web an toàn thực phẩm đểkhông chỉ người tiêu dùng trong nước biết đến mà giống lúa nếp đặc sản này có thể tiếp tục vươn xa, được xuất khẩu sang các thị trường lớn trên thế giới nhằm tăng giá trị sản phẩm nông nghiệp địa phương, nâng cao đời sống cho người dân góp phần thay đổi diện mạo mới cho địa phương.
Việc phát triển vùng sản xuất chuyên canh lúa Nếp cái hạt cau đáp ứng các yêu cầu về an toàn thực phẩm giúp xã Thạch Bình nói riêng, huyện Thạch Thành nói chung xây dựng các sản phẩm thế mạnh đặc trưng; nâng cao hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp; từng bước đáp ứng được nhu cầu ngày càng cao của người tiêu dùng và hướng tới xuất khẩu.
Phương Thúy